آیه 72 از سوره احزاب به آیه امانت مشهور است و اشاره به امانتی دارد که آسمان، زمین و کوه‌ها از پذیرش آن خودداری کردند و انسان آن را پذیرفت. بنابر تفاسیر شیعی منظور از این امانت، دین، ولایت الهی، و ولایت امیرالمؤمنین است. بیشتر مفسران این آیه را در نکوهش انسان‌هایی می‌دانند که به این امانت خیانت می‌کنند.
منظور از امانت در آیه 72 سوره احزاب :
بیشتر مفسران در عظمت شأن امانت الاهی اتفاق نظر دارند، اما در شناخت مفهوم این تعبیر و نیز مقام و موقعیت انسان نسبت به حمل آن، اختلافاتی وجود دارد.
مفسران، متکلمان و محدثان شیعی از دیرباز امانت را مرتبط با ولایت و امامت در جامعه و در حوزه خلافت اسلامی با وجهه الهی دانسته‌اند و از همین روی، نه تنها از امانت به «ولایت امیر مؤمنان علی (ع)» تعبیر کرده‌اند، بلکه استمرار نظریه امامت را به عنوان امانت الهی، در خور حفظ و حراست یافته‌اند. این تفسیر به استناد اخباری از ائمه (ع) تأکید دارد که «اهل امانات» در آیه «إِنَّ اللَّهَ یأْمُرُکمْ أَن تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَیٰ أَهْلِهَا» امامان اند، و «امانت» چیزی جز «امامت» نیست که هر یک از امامان باید آن را به هنگام رحلت به امام پس از خود تسلیم کند.
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان مراد از پذیرش امانت را پذیرش ولایت خداوند دانسته و امانت را کمالی معرفی می‌کند که با داشتن اعتقادات حق و انجام اعمال صالح حاصل می‌شود. خداوند، انسان حامل چنین امانتی را برای خود خالص کرده و خود عهده‌دار کار‌های او می‌شود. در این کمال، هیچ موجودی، نه آسمان و نه زمین و نه غیر آن دو شریک انسان نیست.
بر این اساس معنای آیه چنین خواهد بود: اگر ولایت الهی را با وضع آسمان‌ها و زمین مقایسه کنی، خواهی دید که این‌ها تاب حمل آن را ندارند و تنها انسان می‌تواند حامل آن باشد، و معنای امتناع آسمان‌ها و زمین، و پذیرفتن و حمل آن به وسیله انسان این است که در انسان استعداد و صلاحیت این پذیرش وجود دارد، ولی در آسمان‌ها و زمین نیست. علامه، ولایت اهل بیت که در برخی روایات تفسیری آیه وارد شده را یکی از مصادیق این ولایت الهی می‌داند.
در حدیث می‌خوانیم:هنگامی که وقت نماز فرا می‌رسید، لرزه بر اندام حضرت علی (ع) می‌افتاد و می‌فرمود:وقت نماز است، نماز همان امانت الهی است که کوه‌ها و آسمان‌ها از تحمّل آن سرباز زدند. در زیارت جامعه کبیره خطاب به اهل بیت علیهم السلام می‌خوانیم: «انتم الامانه المحفوظه» شما آن امانت حفظ شده هستید.بین حمل و تحمیل فرق است. انسان امانت الهی را پذیرفت و آن را حمل کرد، نه آنکه براو تحمیل شده باشد.
شاید این آیه واقعیّت‌هایی را در مورد انسان بیان می‌کند که هنوز عقل بشر به آن نرسیده است. امّا آنچه از ظواهر آیه فهمیده می‌شود این است که خداوند ویژگی‌ها و امتیازات خاصّی به بشر داده که هیچ یک از موجودات در آسمان و زمین آن را ندارند و این امتیازات امانت الهی است و برای انسان مسئولیّت آور است، امّا بسیاری از انسان‌ها در این امانت خیانت کرده و از آن در مسیر خلاف خواست خداوند بهره می‌برند.
عقل و اراده که باید در مسیر شناخت حقّ و انتخاب آن به کار رود تا مایه‌ی رشد و کمال بشر شود، راه‌های باطل به کار گرفته شده و منجر به گسترش ظلم و ستم گشته است، تا آنجا که رفتار بشر جاهلانه و نابخردانه شمرده می‌شود.
پیام‌های آیه ۷۲ سوره احزاب
۱- انسان، برتر از آسمان‌ها و زمین است. انسان، امین خدا در هستی است. «إِنّا عَرَضْنَا الْأَمانَهَ عَلَی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ … فَأَبَیْنَ … وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ»
۲- هستی شعور دارد. «عَرَضْنَا الْأَمانَهَ عَلَی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ»
۳- نعمت‌های الهی به انسان (عقل، اراده، فطرت، هدایت پیامبران و…) امانت الهی است. در امانت خیانت نکنیم که از بزرگترین ظلم‌ها است. «إِنّا عَرَضْنَا الْأَمانَهَ … ظَلُوماً»
۴- آنچه انسان پذیرفت، ولی آسمان و زمین نپذیرفتند، چیزی غیر از قنوت و تسبیح و سجده بود، زیرا تسبیح و قنوت را زمین و آسمان‌ها به راحتی پذیرفته اند. «وَ إِنْ مِنْ شَیْءٍ إِلاّ یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ»، «کُلٌّ لَهُ قانِتُونَ»
منابع :
1- سایت “باشگاه خبرنگاران جوان ” به آدرس ” https://www.yjc.ir ”
2- سایت “ http://strategistkids.ir ”
